"Gość w rzeczywistości"

W bibliotece na stoliczku leżała książka do zabrania za darmo. Lagerkvist, znakomicie. Od razu wzięłam się za czytanie. Mały chłopiec, syn pracownika kolei, najmłodszy z licznego rodzeństwa, żyje w kochającej ubogiej rodzinie. Nic się niby nie dzieje, ale to pozór. Przecież toczy się ŻYCIE, jakim by skromnym i spokojnym nie było. Chłopiec patrzy, widzi, myśli, analizuje, przeżywa, rośnie, dorasta. Panicznie boi się śmierci. Dostrzega piękno świata. Zauważa przepastną pustkę rzeczywistości, którą reszta rodziny zapełnia obecnością Boga, codziennym czytaniem Biblii. Walczy z lękami, czasem nawet z paniką. Na co dzień jest wesoły, pogodny. Docenia ciepło domowe, ale z własnej woli wychodzi na świat, gdzie chłodniej ale bardziej rześko i lepiej się oddycha. Ma nielicznych przyjaciół, poznaje dziewczynę.

W posłowiu tłumacza Zygmunta Łanowskiego wyczytałam, że ta powieść, prawdopodobnie w dużej mierze autobiograficzna, jest kluczem do zrozumienia twórczości Lagerkvista. Szkoda, że nie wiedziałam wcześniej. Zatem klika jego książek przeczytałam bezrozumnie ;)

"Bez względu na to, jak połowicznie i nieprawdziwie się żyje, mimo to żyje się. Samo życie zmusza człowieka do tego i tak go przerabia, że się z tym dobrze czuje. Choćby grunt usuwał się komuś spod nóg - jednak jakoś to idzie"

"Gdy tylko wynurzył się ze swego lochu, świat leżał przed nim przedziwnie otwarty. Nie było wtedy żadnej wady, dobra widoczność na wszystkie strony. I to, co było w świecie dobre i rzetelne, rzucało się wtedy wyraźnie w oczy. Tak, gdyby zechciał, wystarczyłoby tylko wytknąć głowę przez piwniczne okienko..."

Pär Lagerkvist
Gość w rzeczywistości
(Gäst hos verkligheten)
rok wydania: 1925
wydanie polskie: 1986

"List", 2001

Rzecz między innymi antywojenna. Akcja dzieje się tuż po wojnie na Bałkanach. W obozie dla uchodźców mieszkają także dzieci. Wśród nich chłopiec bez nogi i jego przyjaciel. W czasie gry w piłkę łamie się kula, dająca jako taką swobodę przemieszczania się. Chłopaki piszą list do ONZ z prośbą o nowe kule. Ale wioska daleko od cywilizacji, listonosz akurat złamał nogę, poczta bardzo daleko i nikt nie che zabrać listu. Przyjaźń jest silna, chłopczyk wyrusza pieszo w daleką drogę na pocztę, by nadać list. A po drodze mało życzliwi ludzie, zaminowany teren i jeszcze pada deszcz. Znajduje się wreszcie człowiek pomocny, jeden, drugi, trzeci. Chłopczyk ciemną nocą dociera do budynku poczty. Oczywiście zamkniętej, a i list po drodze ulega zniszczeniu.

Oprócz oczywistych przebitek fragmentów wojennego okrucieństwa, z naciskiem na MINY, oprócz krótkiego wątku fabularnego, rzecz jest moim zdaniem o stosunku dorosłych do dzieci. Totalne zlewanie. Siedź cicho i nie przeszkadzaj, rób co do ciebie należy, pomagaj, nie pałętaj się, nie przeszkadzaj, pętaku, utrapienie. Słuchaj się matki (ojcowie poginęli na wojnie), siedź w domu. Broń boże nie myśl, nie wymyślaj, nie planuj, nie miej i nie używaj wyobraźni, nie używaj mózgu, głowy. Nie miej inicjatywy, najlepiej bądź niewidzialny. A jeśli już dziecko się odezwie, zapyta, poprosi, wymyśli coś, spróbuje nawiązać dialog, relację z dorosłym, zostaje zlekceważone, niezauważone, zbyte milczeniem, w najlepszym razie słowem na odczepnego. Chłopiec pragnący pomóc przyjacielowi w jedyny możliwy dla niego sposób, chcący tylko oddać na pocztę list, staje przed ścianą niezrozumienia i niemożności, zostaje potraktowany jak naprzykrzająca się mucha i jak mucha wielokrotnie doznaje zniecierpliwionego odgonienia. Taka naturalna pierwsza reakcja dorosłego. Nieliczni po chwili naprzykrzania reflektują się, że może to małe nieodrosłe od ziemi stworzenie jednak warte jest wysłuchania i reakcji, pomocy, porady, rozmowy. Niektórzy dorośli traktują chłopca jako odbiorcę swoich historii, które mają do opowiedzenia, hura, nareszcie mnie ktoś wysłucha.

Niewesoły to film, zdarzy się pomrugać okiem, gdzieś ukłuje, trochę zatrzęsie. Czy tak jest tylko na Bałkanach? Czy taki efekt uboczny działań wojennych? Niestety nie. To zjawisko globalne. Przecież dzieci to tylko dzieci, małe to, głupie, dać cukierka, podetrzeć nos i ubrać w różową czapeczkę.

Obejrzałam na TVP Kultura.

List

Polska, Bośnia i Hercegowina 2001

Reżyseria: Denijal Hasanovic

Scenariusz:  Denijal Hasanovic